Skrik

Både forskning.no og andre nyhendeformidlarar, t.d. VG og Reuters, har i det siste fortalt oss at spedborn græt i samsvar med tonefallet til språket i området: Ei undersøking viser at franske spedborn har stigande stemmeleie, tyske spedborn har fallande stemmeleie.

Forskingsartikkelen som er bakgrunn for oppslaga (tilgjengeleg for m.a. oss som er på NTNUs nett), er publisert i tidsskriftet Current Biology, og er fire sider lang, medrekna ei side med referansar. I artikkelen kan ein lese at F0-toppen hjå franske spedborn ligg på 0,58 sekund (som gjennomsnitt i eit tidsnormalisert skrik på 1 sekund). For dei tyske spedborna ligg den tilsvarande F0-toppen på 0,44 sekund.

Forklaringa artikkelen gjev, er at borna truleg lærte desse mønstera før dei vart fødde (med eit lite atterhald i ein parentes om at «we cannot completely exclude early postnatal learning during the first 2–5 days of life»).

Eg er ikkje den fyrste som har blogga om dette, men til liks med Mark Liberman på Language Log la også eg fort merke til figurane som viser eit «Typical French Cry» og eit «Typical German Cry»:

Legg merke til at det «typiske» franske skriket har eit normalisert toppunkt på ca. 0,7 sekund, medan det «typiske» tyske skriket har eit maksimum på ca. 0,25 sekund. Figurane som skal underbyggje den markante skilnaden på «typiske» franske og «typiske» tyske skrik, viser altså ikkje typiske skrik. Dei viser i staden tilfelle med ekstremt tidleg topp sjølv til tysk å vere, og ekstremt sein topp sjølv til fransk å vere, og då altså med dei valde ekstremretningane tilfeldigvis fullt i samsvar med hypotesen om at toppunktet kjem tidleg i tyske skrik og seint i franske skrik.

Om intonasjonen i skrik og språk (dialektar er ikkje spesifiserte) heiter det i artikkelen:

These patterns are consistent with the intonation patterns observed in both of these languages. In French, intonation is characterized by a pitch rise toward the end of several kinds of prosodic units (words, intermediate prosodic phrases), except for the very last unit of an utterance, which presents a falling contour (see, e.g., [29, 30]). This is a crucial difference from German intonation, which typically exhibits a falling melody contour, e.g., from the accented high-tone syllable to the end of the intonational phrase [31].

Dersom desse korte skrika har ein intonasjonskontur som byggjer på konturane i prosodiske domene (på ord- og frasenivå) i dei aktuelle språka, så seier forfattarane her at spedborna (som alle var 2–5 dagar gamle) allereie før fødselen hadde tilgang på nettopp ordprosodiske og fraseprosodiske strukturar i det dei høyrde i livmora. I pressemeldinga frå Universität Würzburg (her sitert engelsk versjon, den tyske versjonen fortel det same) seier ein av forskarane bak studien rett ut at:

In French, there are a great many words where the stress lies towards the end, producing a rising melody, while in German it is usually the other way round

Her saknar eg ein hypotese om korleis ein ufødd unge veit at den aktuelle fonologiske grensa mellom to ord eller to frasar ligg akkurat der i dei fonetisk kontinuerlege stemmerørslene oppover og nedover i ei lang ytring. Det er jo berre på den måten ein kan vite om ein skal skrike oppover eller nedover, når ein veit kvar ein plasserer startpunktet for eit nytt ord eller ein ny frase. (Ein annan ting er at trykket i standardtysk kan realiserast med varierande tonalitet, og slett ikkje alltid har den høgtonen som studien ser ut til å basere seg på.)

Og dersom det med ord og frasar er meint metriske domene med syntaktisk og morfologisk basis (i motsetnad til reint tonalt definerte domene), og dersom ein legg til grunn at trykkstavingar på tysk har høg tone (noko dei altså ikkje alltid har, sjå også tre avsnitt lenger ned), kva då med t.d. ord- eller fraseinitiale trykklette element på tysk, som under desse vilkåra ville ha gjeve eit heilt anna tonemønster i vaksenspråk enn det som hypotesen her legg til grunn? (Artikkelen og pressemeldinga stør seg til at tyske ord har tidleg trykk, men i tysk plasserer ein som regel trykket på ei av dei siste stavingane i usamansette ord. Men ein treng jo gjerne litt meir enn to stavingar i rota for å sjå dette mønsteret.)

Eller er dei prosodiske ord- og frasegrensene som ligg til grunn for denne studien, definerte for å innehalde bestemte tonemønster (fallande i tysk og stigande i fransk, noko som løyser også problemet med kvar ein skal plassere ord- og frasegrensene)? Det ville vel gje ein litt sirkulær analyse?

I språk finn ein fleire ord og fleire frasar pr. utpust (og ikkje sjeldan også fleire intonasjonsytringar), samstundes som ei ytring også kan kome føre på fleire utpustar. Prosodiske strukturar, herunder også tonekonturar, går altså på tvers av utpustgrenser. Artikkelen jamfører einskildskrik med ord- og fraseintonasjon, men skriket vert avgrensa som «the vocal output occuring on a single expiration». Er dette uproblematisk?

Over nemnde eg tysk (for eg kan ikkje fransk), men som John Wells nemner i sin bloggpost om saka, burde det vere problematisk at både fransk og tysk eigentleg kan ha både stigande og fallande melodiar. Eg vil seie at forfattarane kanskje (eg har ikkje sjekka eventuelle statistikkar, difor «kanskje») kjem unna dette når dei refererer til «the main intonational patterns» (mi utheving), truleg i fonetisk-kvantitativ tyding innanfor eit fonologisk gjeve prosodisk domene. Men då vert problemet igjen, sjølvsagt, at fonetikken inneheld jo ikkje opplysningar om ord- og frasegrenser.

Av 2400 skrik er berre 1254 utvalde til å vere med i undersøkinga, m.a. (men ikkje berre) fordi skrika skulle avgrensast til «rising-and-then-falling melody arcs», og så kan plasseringa av toppunktet, til høgre eller til venstre for midten, seie oss kva for eit språk kvart skrik liknar mest på. Kjem toppunktet seinare enn midten, er skriket «stigande», elles er det «fallande». Det er lett å forstå desse kategoridefinisjonane, som gjer det enklare å rekne ut snittverdiar, samstundes som jamføringa med vaksenskonturane (med postulert initialt vs. finalt toppunkt) berre vil kunne handle om tendensar til likskap (artikkelen bruker ord som «tendency» og «preference»). Ved normalisert lengd på 1 sekund pr. skrik har det gjennomsnittlege tyske skriket toppunktet sitt 0,06 sekund før midten, det gjennomsnittlege franske skriket når toppen 0,08 sekund etter midten, og pga. definisjonane er dette nok til å seie at dei høyrer til to kategoriar, «fallande» og «stigande», sjølv om dei alle eigentleg er fyrst stigande og deretter fallande, dersom ein ser bort frå kategorinamna.

Det kan sikkert stillast ein del spørsmål om kategorigrensa, utveljingskriteria og den direkte jamføringa mellom (kategoriane i) slike handplukka einskildskrik og dei fonologiske frasestrukturane i vaksenspråk som artikkelen refererer til.

Men eit endå meir nærliggjande spørsmål når ein les om saka i massemedia, er om ein slik metode og slike resultat verkeleg kan borge for ingressar av typen «nyfødte gråter i samme toneleie som foreldrenes morsmål» (VG), overskrifter som «Gråter på morsmålet» (forskning.no) og generaliserande skildringar som «French newborns tend to cry with a rising melody contour, while their German neighbors prefer a falling melody shape» (Reuters).

Ein kan mistenkje massemedia for å ha rapportert på grunnlag av den forenklande pressemeldinga frå Universität Würzburg (her sitert på engelsk, den tyske versjonen seier det same):

Comparisons between babies a few days old in France and Germany reveal that even newborns cry in their native language. […] While French newborns more often than not produce cries with a rising melody contour, tiny Germans tend to cry with falling contours.

Pressemeldinga tek trass alt munnen noko fullare enn fagartikkelen i Current Biology.

Men i dette tilfellet seier også fagartikkelen nokså direkte og utan atterhald om grunnlaget for det som forfattarane meiner å ha observert:

The observed melody contours of French and German newborns’ crying show that they not only have memorized the main intonation patterns of their respective surrounding language but are also able to reproduce these patterns in their own production.

Eg seier ikkje at konklusjonane i artikkelen er feil. Og resultata frå statistikken deira er jo interessante. Eg seier berre at det finst moment som kunne ha borga for litt fleire atterhald.

Read Full Post »

Snopsnok

Eg er ein snopsnaken^* snopsnok. Sei det ti gonger fort. Men ikkje et så mykje så gamal sjokolade som eg åt. For då vert du kvalm og ikkje lenger snaken på noko som helst.

* snaken [²snɑːc͡ɕɪ]: sunnmørsk for snak (1).

Read Full Post »

Det som kjem i tillegg

Noko av stillinga mi er sett av til undervisning. Eg er glad i å undervise, og er glad i å møte studentar. Men eg er altså ikkje lærar, undervisningsrelaterte aktivitetar skal i prinsippet utgjere under halvparten av timeverka mine. Og undervisning er sjølvsagt mykje meir enn det å stå i auditoriet og snakke med studentane, auditoriebiten utgjer berre ein mindre del av den delen av jobben som er undervisningsrealtert. Og då skal eg ikkje eingong kome inn på rettleiingsarbeid på mastergrad og slikt, som også skal hente timar frå denne potten.

På eit gjeve kurs med så og så mange studiepoeng er det sett av så og så mange timar til førelesing (etter fastsette normer). Med eit visst timetal til førelesingar fylgjer det med eit anna timetal (etter visse andre normer) til førebuingar og litt administrasjon av undervisninga. Dette femner m.a. om å snakke uformelt med studentane, kopiere papir til bruk i undervisninga, velje pensum, melde inn pensum til bokhandelen, setje seg inn i pensum og sjølvsagt skrive førelesingane.

Det samla normerte timetalet, undervisning med førebuingstid, ligg til grunn for arbeidsplanar, budsjett osb.

Så har det kome nokre reformer. Somme arbeidsoppgåver har alltid vore der, t.d. å lage eksamensoppgåver og å vere tilgjengeleg i eksamenslokalet. Andre oppgåver var friviljuge før men obligatoriske no, eller dei er heilt nye: møte referansegrupper og rapportere utførleg om det etterpå (slik at nestemann kan rapportere om motteken rapport), utarbeide evalueringsskjema og gjennomføre evaluering, utarbeide eit opplegg for øvingar (somme er obligatoriske for studentane, somme er friviljuge for dei), syte for at det vert gjeve tilbakemeldingar på obligatoriske øvingar, samordne og føre godkjenningslister, skrive sensurrettleiingar på ein måte som tek fleire juridiske omsyn enn faglege omsyn (under trugsmål frå fakultet og meir sentralt hald om at studentar kan saksøkje oss), osb.

Eigentleg bør ein vel også skrive ein rapport om evalueringsskjemaet for å presisere rammevilkår og forståingsmåtar som ikkje er openberre for dei overordna som les rådata frå skjemaet, men dette er ikkje obligatorisk, og kan sløyfast. Ein er nemleg ikkje pålagd å gjere skjemaet brukbart, ein er berre pålagd å bruke skjemaet.

Dei fleste av pliktene er velmeinte og nyttige, nokre er det også umogeleg å leve utan, men alt tek sjølvsagt tid. Då finst det eit vedtak om at alle undervisningsrealterte plikter, også reint administrative, er ein del av nettopp den tida som tidlegare vart kalla førebuingstid til undervisning. Dermed vil ikkje den auka tidsbruken der dukke opp i arbeidsplanane, budsjetta eller andre dokument, og formelt sett finst det ikkje noko problem med tidsbruken. Det er eins eige ansvar å ikkje bruke for mykje tid, ein må berre passe på å oppfylle alle pliktene sine.

Realitetane på det mest administrerte kurset mitt er likevel slik at når eg har gått på alle møte, fylt ut alle skjema, gjennomført alle evalueringar, svart på alle spørsmål, skrive alle obligatoriske dokument, kvalitetssikra alle godkjenningar, sjekka alle lister, gjeve rettleiing til læringsassistentane som skal avlaste meg slik at eg får meir tid til undervisning, og til slutt har sett av tid til å stille opp i eksamenslokalet, så er eg allereie på minussida i timetal, og har eigentleg ikkje tid att til å skrive førelesingane eller halde dei. (Men nettopp å skrive førelesingane og halde dei er jo også noko som ein ikkje akkurat kan hoppe bukk over utan å verte oppdaga.)

Det er altså mange fleire oppgåver som i dag formelt sett (og reelt nok i budsjett og arbeidsplanar) skal inn i dei timane som tidlegare var førebuingstid, men normene for utrekning av samla timetal pr. undervisningstime er uendra. Giss korleis ein då i realiteten får tid til alt.

Eg har difor to ynske: ein auka timefaktor for å gjenspegle realitetane både i arbeidsplanar og budsjett, og fleire tilsette i kvar fagdisiplin å fordele oppgåvene på.

Ynska mine er neppe realistiske. Dei kostar nemleg pengar.

Read Full Post »

Kva er eit pensum?

Frå tid til anna kjem det spørsmål som:

Du har ikkje snakka om delkapittel 12.6 på førelesingane, er det då pensum?
Må eg kunne dette på eksamen dersom du ikkje har snakka om det?
Det du sa no, finn eg ikkje omtalt i pensum, må eg då kunne det på eksamen?

Alle desse spørsmåla byggjer eigentleg på litt misvisande premissar, nemleg førestellinga om at ein eksamen på universitetet handlar om å reprodusere faktaopplysningar eller ein fasit. Men på ein universitetseksamen dreier det seg sjeldan om å reprodusere faktaopplysningar, det handlar meir om å gjere seg nytte av at ein kjenner eit fagområde. Som regel er det heller ikkje mogeleg å setje opp ein absolutt «fasit», berre rettleiingar for kva sensor skal sjå spesielt etter.

Jamvel dei formelle karakterkriteria (i alle fall på mitt fag) handlar eksplisitt om refleksjon, drøfting og det å sjå samanhengar. Eit «korrekt svar» (etter pensum) er altså ikkje naudsynleg det beste svaret.

Spørsmåla over kan difor skiftast ut med dei to spørsmåla: Kva er eit pensum? Kva er ei førelesing?

Eit pensum er eit hjelpemiddel for å verte kjend med eit fagområde. Ein førelesingsserie dekkjer neppe heile pensum (det er det ikkje tid til), og kan også gå noko utanfor pensum. Førelesinga er eit hjelpemiddel som skal gjere det enklare å setje seg inn i pensum og fagområdet.

Og då handlar jo saka eigentleg om noko heilt anna.

Det finst sjølvsagt nyansar her. På exfac-nivå dreier gjerne studiet seg mykje om å tileigne seg ein terminologi og ei heilt grunnleggjande innsikt, og då finst det «fasitar», til dømes på spørsmål av typen «er dette ei rot eller ein formativ», eller når ein skal prøvast i om ein veit skilnaden på formell og funksjonell analyse, eller kva ein plosiv eller eit minimalt par er for noko.

Men sjølv på exfac-nivå vil drøftingar vere velkomne, og nettop difor er det vanskeleg også på det nivået å lage «fasitar» til oppgåver, sjølv om svarframlegg lettare lèt seg lage.

Og for å ta eit par døme nettopp frå det nivået som er mest terminologiorientert: Ein exfac-student forklarte kva ein bøyingsformativ er for noko (med utgangpunkt i pensumdefinisjonen, som forresten ikkje er problemfri), men la til at bøying også kan skje på andre måtar, og kom med sjølvstendige døme. Ein annan exfac-student hadde problem med at lydskrifta var unøyaktig, men forklarte kva som var problemet. Slikt viser at studentane kan faget, og det viser det mykje tydelegare enn ei fasitorientert oppramsing.

På høgare nivå, som også på exfac, kjem det ofte studentar som har oppdaga problem med definisjonar eller rammer i pensum, og som spør om kva som er det «rette» svaret eller den «rette» framgangsmåten. Då seier eg gjerne: Skriv på eksamen akkurat det som du spurde om no, med den same grunngjevinga for kvifor dette er eit problem. Det er denne refleksjonen som viser at du kan faget.

Og for då å gje eit døme på korleis det ikkje skal gjerast: Ikkje skriv på eksamen at e-en i lesehest er bøyingsformativ «fordi det står i pensumboka» at ein analyserer e-en på den måten når forleddet er eit verb. Ein slik kommentar viser nemleg ikkje at du har forstått det faglege resonnementet bak den analysen. Det er mykje betre å forklare tankegangen bak analysen, og kanskje også vise til eventuelle problem som oppstår dersom ein gjer analysen absolutt.

Hugs: At noko står i ei bok, tyder ikkje at det er Svaret med stor S. Ikkje eingong om det er ei pensumbok.

Read Full Post »

Sadistisk, nei då

«A Summary of Sadistic…» byrjar fru Judith, ho har funne kvitteringa mi med det nyaste snadderet frå Amazon. Så rettar ho seg: «A Summary of Sahidic Coptic Morphology».

Ja ja, me har alle våre lesefeil av og til. ⲧⲁⲥϩⲓⲙⲉ ⲙ̅ⲙⲉⲣⲓⲧ! 🙂 (Vart dette rett?)

Read Full Post »