Den der vulkanisbreen

I natt drøymde eg at eg var på ein eller annan språknerdkonferanse, då spørsmålet dukka opp om korleis Eyjafjallajökull skal uttalast. Ho som sat bak meg, ein kjend norsk språkforskar som eg ikkje skal nemne namnet på her, sette då i gang med ei lang utgreiing på islandsk. Dette førte til både sukking og protestar frå dei andre i salen. Ein mann svarte henne hissig på islandsk og meinte at no overdreiv ho kraftig omfanget på utgreiinga si. Sjølv vart eg meir og meir irritert, og skulle akkurat til å utbryte dei få orda eg nesten har lært på språket: «Við viljum læra framburðinn – bara framburðinn, ekki alla málfræðina!» (vi vil lære uttalen – berre uttalen, ikkje heile grammatikken).

Men akkurat då vakna eg, og forstod momentant at no hadde eg endeleg eit påskot, eg òg, til å blogge om uttalen av Eyjafjallajökull. Som alle veit, er uttalen fullt i samsvar med korleis stadnamnet vert stava (så sant ein kjenner uttalereglane): [ˈɛɪjaˌfjatlaˌjœːkʏtl̥] («ejafjatlajøkutlh»). Kjem ein frå nordlegare strok og snakkar ein litt annan dialekt, kan ein gjerne aspirere velaren, [kʰ].

Massevis av folk der ute i verda har blogga om uttalen.

No er det jo likevel slik at eg, som er sunnmøring, ikkje uttaler stadnamnet Malvik med tjukk l, sjølv om eg har budd så lenge i Midt-Noreg at eg no er i stand til å produsere den lyden. Eg uttaler heller ikkje Farstad som «Fasjta» eller, endå meir relevant, sørvestlandske fjellnamn som sluttar på -fjellet som «-fjedlet». Eg held meg til «-fjellet», til og med med sunnmørsk uttale og palatal l (fjelljet). Når norske tv-journalistar uttaler Eyjafjallajökull som om det var norsk og vart stava «Eiafjallajøkul», så vert det på den same måten, og det synest eg er greitt. Eg har tidlegare jamra meg over folk som legg engelsk til grunn for alt, men her legg faktisk folk norsk til grunn for noko, og då er det all grunn til å juble.

Interessant er det likevel å observere at folk legg mykje arbeid i å uttale engelske namn sånn meir eller mindre på engelsk, t.d. Washington uttalt med [w]. Ein kan også høyre NRK-folk bruke ein angloamerikansk dialekt som grunnlag for uttalen av britiske namn: Mang ein gong har dei snakka om tronervingen Charles med uttalt amerikansk r i Dagsrevy-studio, mannen sjølv ville nok aldri ha uttalt det slik.

Det hadde sjølvsagt vore kult om dei la like mykje arbeid i å uttale desse dagars mest populære brenamn på orginalspråket, til naud på nettopp ein avvikande dialekt. Dessverre for denne isbreen er ikkje islandsk like kult som engelsk med angloamerikansk uttale, sjølv ikkje i ei sak som dominerer nyhendebiletet i vekevis.

Difor synest eg også at det står respekt av BBC (og Al Jazeera, sjå video under), som faktisk prøver å uttale Eyjafjallajökull sånn omtrentleg på islandsk. Å uttale det med engelsk som grunnlag ville vel fort ha vorte uoverkomeleg, same kva (men det ville unekteleg ha vore morosamt). Også på tyske tv-sendingar kan ein høyre ein halvvegs islandsk uttale, og som nokon påpeikte ein eller annan stad: på russisk har dei til og med fått islandske element inn i stavemåten Эйяфьядлайёкюдль, og det same har dei fått til i gresk Εϊγιαφιατλαγιοκούτλ.

Read Full Post »

Que sera, sera

Kanskje er det ikkje akkurat på denne måten i alle sine detaljar i norsk esperantorørsle, men Geir Grenis kortfilm Que sera, sera frå 2002, som ein kan sjå gratis på nettet, er vel noko som alle med røynsle frå små organisasjonar kan kjenne seg att i. Og det gjeld vel dei fleste av oss her til lands. I dei esperantiske hovudrollene finn ein Espen Torkildsen og Solveig Kloppen. Filmen skal vere i 16:9-format, men er samanklemd til 4:3 i lenkja over.

Filmen handlar om årsmøtet til Norsk Esperanto-Forbunds fiktive namnehalvbror. Esperantoen er sjølvsagt noko prega av at skodespelarane ikkje kan språket, men det er ikkje verre enn at då det vart arrangert verdskongress i Göteborg i 2003, så kunne filmen visast fram til stor lått og applaus. Ein herleg film som kunne ha vorte lagd til kva knøttforbund som helst, men det var no ekstra stas at det vart esperanto, då.

Det har jamvel kome med nokre interne poeng, som referansen til «esperantonøklar». Ein «Nøkkel» er ei miniordbok som er avgrensa til det aller viktigaste, typisk eit par tusen ord og ikkje noko meir. Og ekte esperantofolk frå Oslo-klubben var òg med i filmen som statistar.

Helsinga «jaŭs» er oppkonstruert, «hei» heiter «saluton» på esperanto, men «jaŭs» vart forbigåande populært i esperantomiljøet då NRK sende filmen for nokre år sidan, med ei tyding midt imellom «hei!» og «kjempebra, dette er flott!».

Jaŭs!

Eg nemnde uttalen. Det segmentale (lydane) er bortimot perfekt. Det som ofte vert vanskeleg for skodespelarane, er trykkplasseringa, som når hovudpersonen Karl Oskar spør om han ikkje har sett seg for høge mål. På esperanto seier han: «Mi ne havas tro altajn celojn, ĉu?» (Eg har ikkje for høge mål, eller kva?) Dei to orda altajn celojn (-j er fleirtalsending, -n er akkusativending) tyder ‘høge mål’, og skal uttalast [«altain «tse:loin] (med jukse-IPA og grov transkripsjon her, vokallengda er valfri), altså med trykk på nest siste staving. Her vert det uttalt med trykk på siste staving, i alle fall i den replikken som kjem 26 sekund ute i filmen: [al’tain tse’loin].

Filmen har fleire døme på det same, men trykkplasseringa er noko varierande (forbløffande ofte korrekt), så det har gått utruleg bra med tanke på at skodespelarane ikkje kan språket.

Om nokon av studentane mine les dette (hei), så hugsar de kanskje kva eg sa på førelesinga no på fredag (sjå kva eg innbiller meg, hæ). Eg nemnde i forbifarten swahili, polsk og esperanto som språk der den sterke foten kjem til høgre i ordet på ein slik måte (med fothovud til venstre og fothale til høgre i foten) at primærtrykket landar på nest siste staving. Då hadde me allereie sett at også på norsk kjem den sterke foten til høgre i ordet. Men på norsk fungerer det altså likevel litt annleis, slik at ein ikkje alltid får ei trykklett staving etterpå. Og det er truleg akkurat det ein kan observere når Karl Oskar snakkar med ein lett norsk aksent her:

På norsk er det slik at dersom ei staving er tung, altså har to moraer, så vil denne stavinga verte hovud i ein fot (det slo meg akkurat kor rart dette må høyrast ut for folk som ikkje kjenner terminologien). Ein fot må ha hovud, men treng ikkje hale (dette høyrest endå verre ut). Eit fothovud får primærtrykk dersom foten er sterk (t.d. den sterkaste av to eller den einaste foten i ordet). I orda altajn celojn er det diftong i den siste stavinga, med éin mora til kvar vokal, slik at den siste stavinga i kvart av orda vert bimoraisk. Den norske skodespelaren kan då instinktivt behandle den siste stavinga i kvart av desse orda som fothovud/ein eigen fot og dermed plassere hovudtrykket på den siste stavinga i staden for den nest siste.

I norsk er altså trykkplasseringa noko som lèt seg påverke av stavingsvekta, slik er det ikkje på esperanto, men sams er at me held oss i høgre kant av ordet.

For lekfolk: Det eg sa over her, var at på esperanto landar trykket på den nest siste stavinga i ordet, men fordi den siste stavinga i desse to orda inneheld ein diftong, gjorde truleg dei norske intuisjonane at trykket landa der på siste staving i staden. Og så forklarte eg korleis dette heng saman.

(Eventuelle fonologar som les dette: Framstellinga over er prega av at dette dreier seg om eit kurs der det ikkje er så veldig aktuelt å greie ut om moraiske føter. — Eventuelle norrønfilologar: Nei, med unntak av trøndersk og «ikkje-standard»-austlandsk er norsk trykkplassering i usamansette ord ikkje på den fyrste stavinga i ordet, standardplasseringa er på ei av dei siste stavingane, men i tostavingsord vil den nest siste stavinga sjølvsagt vere den fyrste.)

Read Full Post »

Biltjuveridraumen

Eg drøymde her eine natta at eg var ute i Fosnavågen i eit ærend, og då eg skulle tilbake til bilen, så var bilen borte. Heilt sikkert, bilen var stolen. Dette har eg nemleg opplevt i vaken tilstand ein gong, men det var her i Trondheim og ein annan bil.

I draumen virra eg omkring og lurte stendig meir på kvifor eg på dette minuttet som eg var bak nova, ikkje hadde høyrt alarmen. Bilen var til og med låst, og til skilnad frå gamlebilen ved førre tjuveri har denne bilen altså alarm. Lyklane hadde eg på meg òg.

Plutseleg var eg inne i eit hus og snakka med bror min, kona hans og kjentfolk frå vidaregåande. Det hadde oppstått ein eller annan konflikt rundt korleis ein best sender fotofiler via e-post. Presten sat borti hjørnet, og eg gjekk ut på kjøkenet for å sjå om bilen min kanskje var der.

Det slo meg plutseleg at eg hadde kome på ein god idé sist bilen vart stolen, og at dersom noverande bil kjem til rette, så skulle eg vurdere å gjere alvor av det òg: Ja, det må vel finnast GPS-dingsar med GSM-modul, slik at eg kan finne bilen når han vert stolen? Det fanst i alle fall på den tida, men då med eit kostbart abonnement. Kanskje det finst noko billegare i dag? Eg har til og med eit SIM-kort som eg ikkje bruker i det daglege, men som eg held ved like fordi det har så kult nummer, eg kunne jo bruke dette SIM-kortet. Men dingsen burde ikkje vere for dyr.

Diskusjonen om fotofiler heldt fram i sofaen, som forresten var i eit anna hus enn den stova som diskusjonen eigentleg gjekk føre seg i, bilen var ikkje under tomflaskene heller, og til slutt oppdaga eg at eg køyrde omkring i bilen min og leitte etter bilen min.

Då gamlebilen vart stolen i vaken tilstand i 2000, fekk eg han etterlyst på P4 på denne måten:

Biltjuv

Forbanna tjuv som stal min bil
då eg på arbeid var!
Om eg deg møter, ikkje tvil,
du sluttar vera kar.

Stell fint med bilen min, den blå,
for elles vankar bank,
din luselort, som måtte klå
på bil med kvartfull tank.

Og om min bil har hastig stupt
mot avgrunn, evig ro,
so vonar eg at du sit djupt
bak rattet framleis no.

Bilen kom til rette den gongen, det var parkeringsvaktene som fann han. Bilen fekk seg alarm og sånn der stor, gul stong som ein låser fast til rattet, og bilen levde lukkeleg heilt til han måtte avlivast.

Og apropos det. Bileta i videoen med P4-opptaket frå 24.10.2000 er alle frå dagane og minutta like før avlivinga i februar 2008, det siste biletet er frå sjølve avlivingsdagen med rettarstaden i bakgrunnen. Eg har nemleg ikkje så mange bilete av gamlebilen, så eg kommenterer til fru Judith: «Tenk om me hadde gjort det slik med menneske òg, at me tok bilete av dei berre like før dei skulle døy.»

Judith nikkar og seier at det er sant, me tek jo sjeldan bilete av kvardagsting. Til dømes har me ikkje mange bilete av to oss her i sofaen.

Nei, seier eg, det er jo fordi du har nekta meg å ta bilete av oss her, fordi det er så rotete.

Ho nikkar igjen og seier «mm».

Read Full Post »

Den der invitasjonen

For eit par veker sidan fortalde eg om invitasjonen til ei undersøking som utvikla seg til å verte ein ordre om å vere med på undersøkinga, og eg spurde til slutt om kva det neste vert.

Det neste vart ein «URGENT REQUEST fra pro-rektor for undervisning», formidla via min direkte overordna, og eg gav etter for presset. Såleis har eg no fylt ut ei undersøking der eg som førtiåring m.a. måtte bestemme meg for om eg er i aldersgruppa 30–40 eller 40–50. Det valet var lett.

Eg fekk også ta stilling til om eg bruker eit bestemt elektronisk verkty til å «legge ut og vurdere oppgaver». Eg bruker det til å leggje ut oppgåver, men synest det for vurderinga sin del er mykje meir praktisk å gjere det i eit tekstbehandlingsprogram. Så er svaret på spørsmålet ja eller nei?

Men no skal eg ikkje skrive meir om dette.

Read Full Post »