Trilogi, triologi

Etter å ha sett ferdig «CSI crossover»-trilogien som TV Norge konsekvent har omtalt som «triologi», er det freistande å ymte frampå om at trilogi/triologi er ein sjibbolett (ordbok) som skil oss fisefine (trilogi) frå dei mindre fisefine (triologi).

Men så enkelt er det sjølvsagt ikkje.

Eg kan ikkje gresk, men den engelske Wikipedia-artikkelen om suffikset -logy fortel, kort sagt, at o-fuga dukkar opp i dei fleste aktuelle nydanna lånordsgreske avleiingar i moderne engelsk (eit nærliggjande norsk døme for meg er sjølvsagt fon-o-logi), og så finst det visse unntak, m.a. trilogi.

I ein versjon av databasen til prosjektet Norsk–esperanto ordbok finn eg 64 norske ord som endar på -logi, frå aerologi via antologi, psykologi og teknologi til urologi og zoologi. Av desse 64 orda er det 5 som ikkje har ein o framfor -logi. Desse fem er: analogi, genealogi, mineralogi, tetralogi (ei gruppe på fire verk), trilogi (ei gruppe på tre verk).

Tendensen er endå tydelegare i den noko lengre lista i den tyske Wikipedia-artikkelen om suffikset -logie: Av 341 alfabetiserte ord (pr. natt til 26.8.2010) er det berre 7 som ikkje endar på -ologie. (Nei, eg har ikkje talt manuelt, grep -c er eit fint verkty.)

No burde eg strengt teke ha sett på ordfrekvens for alle logi-ord, men det tek eg meg ikkje tid til når klokka er som ho er, og ikkje har eg skikkeleg utstyr til det heller. Det skulle likevel ikkje overraske om det viser seg at dei aller fleste møta våre med suffikset -logi har ein o framføre seg. Om -o-logi har vorte omtolka til -ologi, ville det altså ikkje vere rart.

Nokre fonologiske strøtankar skal eg hoppe over her.

Før eg ergrar meg over «triologi» neste gong, skal eg spørje meg sjølv om kvifor eg ikkje ergrar meg like mykje over «anologi» og «geneologi», som òg dukkar opp no og då. (Eg har nokre mistankar.) Og samstundes skal eg minne meg sjølv på at i Nynorskordboka finn vi infinitiven sjåast, der -ast dukkar opp med ein a som ikkje alltid har vore der. Dette skjer truleg etter mønster frå dei fleste andre verb, t.d. møtast, der a-en eigentleg er infinitivsendinga, jf. å møt-a-st, no møt-e-st vi, i går møt-te-st vi, som parallell til å møt-a, møt-er, møt-te (til og med i ein heil del dialektar med e-infinitiv har a-en overlevt i st-forma). Kan dette skje med norske verb, må det vel få lov til å skje med greske lånord òg, eller?

Hm, verbet å slå-st har klart å halde stand. I infinitiv, ja. Opp med handa dei som skil mellom slåst i presens og slost i preteritum like bra som mellom slår og slo (eg rekkjer mi eiga hand sånn halvvegs opp). Og dessutan, «å slåast» med -ast vil uansett verte oppfatta nettopp som eit fullgodt verb med tydinga ‘å verte slegen’, til skilnad frå ‘å slåst, kjempe’, ein distinksjon som ikkje ville ha vore like lett å få til på den måten med fortidas morfologi.

Du verda, no har eg sanneleg skrive meg langt ut på viddene.

Read Full Post »

Katteplaskdebut

Eg sit i sofaen og sjekkar nettavisene like før sengetid. Plutseleg høyrer eg ein plaskete krafselyd frå badet, og deretter Judith som roper: «Jardar! Kan du kome og hjelpe?»

Bileta talar for seg. Tigris var kjempesur på oss etter å ha vorte tvangsdusja berre fordi ho hadde hoppa oppi doskåla like før Judith rakk å skylje ned.

Men når sant skal seiast, så var ho også utruleg roleg både før, under og etter turen til dusjkabinettet. Flink pus. Trass alt.

Ein forsiktig handduk kunne hjelpe litt, men slikke seg turr vil ein katt helst gjere på eiga hand. Framleis lett distrahert av halen bak gardina prøvde ho å leike med syster Nera, men å bykse fram minte henne berre på kor våt ho var. Rist litt ekstra på labben, slikk litt til, og så kom ho ikkje lenger med leiken.

No har nurka lagt seg for kvelden, medan Judith og eg sit og bloggar.

Read Full Post »

Skriv mange språk

Omsider vart versjon 2.1 av tastaturoppsettet Utvida norsk ferdig. Då versjon 1.0 vart til i 2003, var det to saker som låg til grunn.

Den eine var openberr: Eg sakna å kunne skrive litt fleire språk via tastaturet. Med Unicode er det jo ikkje lenger snakk om å skifte font når ein skal skrive eit språk med ikkje-norske bokstavar. Nei, ein finn den aktuelle bokstaven og skriv han, slik at ein c alltid er ein c, og ein ĉ alltid er ein ĉ, same kva font ein bruker. Skrekkhistoriene frå åttebitstida er mange, jf. bloggposten om Word. Og når ein då altså gjerne vil skrive ein ĉ, som ligg på adresse U+0109 i Unicode-tabellen, så er det tungvint å måtte navigere i teikntabellar, i alle fall for dei av oss som skriv ĉ heller ofte. Så kvifor ikkje berre trykkje på cirkumfleks-tasten og deretter på c-tasten, slik ein kan lage ê og î ved å trykkje cirkumfleks og deretter den aktuelle bokstaven?

«Utvida norsk» etter å ha trykt cirkumfleks. Mellomromstasten vil gje ^ (vanleg ASCII-cirkumfleks), men trykkjer du ⇧-mellomrom, vert det ˆ (ekte cirkumfleks). Oppe til høgre ligg akutt-tasten, som no vil gje cirkumfleks-akutt og tilgang til teikn som ấ (a med cirkumfleks og akutt).

Den andre motivasjonsfaktoren for å lage dette tastaturoppsettet var at eg bruker « og » ofte nok til at eg ville ha dei på ein lettare tilgjengeleg tast. Så då laga eg like godt to variantar av tastaturoppsettet: I den eine ligg « og » på dei vanlege plassane sine (⌥⇧V og ⌥⇧B), i den andre har eg flytta dei til «mindre enn/større enn»-tasten med ei tilsvarande forskuving av teikna < > ≤ ≥.

Tastar som cirkumfleks-tasten vert gjerne omtalte som «daudtastar». Daudtastane i versjon 2.1 er, med døme (det er ikkje sikkert du ser alle døma dersom du ikkje har ein font som inneheld dei aktuelle teikna): akutt é, grav è, tøddel ö, undertøddel ṳ, tilde ẽ, undertilde ṵ, cirkumfleks ê, undercirkumfleks ḓ, dobbel akutt ő, dobbel grav ȍ, komma ș, overprikk ṡ, underprikk ṣ, overring ů, underring ḁ, gjennomstrek ŧ, skråstrek ⱦ, haček č, cedille ş, kvist ǫ, overstrek ō, understrek ḏ, breve ŭ, invertert breve ȃ, krok ỏ ɗ, horn ơ.

Nokre av desse når ein med to trykk på daudtasten, t.d. dobbel grav. I tillegg har versjon 2.1 ein del andre doble daudtastar, slik som tøddel-akutt. Trykkjer ein tøddel, akutt og til slutt u, får ein nettopp ein u med tøddel og akutt (ǘ). Andre døme er cirkumfleks-underprikk ậ og horn-krok ử.

Eg har berre lagt inn slike teikn dersom dei er definerte som prekomponerte bokstavar i Unicode. Men kombinerande variantar av diakritiske teikn får ein ved å trykkje på den aktuelle daudtasten og deretter anten < eller ' (apostrof), begge heilt til venstre på tastaturet. Då vil det diakritiske teiknet leggje seg på/over/under førre teikn. Såleis kan ein lage seg ein @ med akuttaksent om ein vil: @́ (atterhald om at du kan sjå dette dømet, det trengst også fontar som stør slike finessar).

Då eg laga versjon 1.0 av «Utvida norsk» i 2003, fanst det allereie eit tastaturoppsett som kom med operativsystemet og som heitte «US Extended», så ideen var ikkje ny. Ein ny, liten idé var nok heller at eg stappa inn ein daudtast som vart koda med id-en «spesial» i xml-fila til tastaturoppsettet. Denne daudtasten kan ein trykkje for å nå teikn som det ikkje er naturleg å plassere andre stader, t.d. ƕ og ə.

Noko seinare på året kom altså Mac OS X 10.3, no med tastaturoppsettet «Norsk utvidet», men eg synest sjølvsagt at mitt eige «Utvida norsk» er best, så pass må ein få lov til å favorisere sine eigne born. Ja ja, det er best til min bruk, greitt. Apples «Norsk utvidet» har daudtastar og kombinerande teikn lagde inn etter andre prinsipp, slik at ein måtte fjerne ein del teikn for å få plass til alt det nye, t.d. har ein fjerna ≈ og ≠. I tillegg ligg dei fleste av daudtastane på andre tastar enn ein skulle vente dersom ein er van med det vanlege norske tastaturet.

Utvida norsk 2.1 er i hovudsak redigert i Ukelele, og oppsettet kan lastast ned her. Den nye versjonen har 1044 teikn (medrekna piltastar og slikt), fordelte på 2437 utputt-definisjonar (nokre av teikna er definerte fleire gonger, t.d. stor A på både shift og på caps lock). Men det fungerer altså berre på Mac. Det er ikkje vits i å spørje meg om Windows, for det har eg ikkje peiling på.

[Oppdatering 4.7.2011: Dersom du ikkje får kontakt med tenaren, så prøv alternativ lenkje her. Eller ta direkte kontakt.]

Read Full Post »

eLånekassa

I desse dagar er det terminforfall igjen for tilbakebetaling til Lånekassa, terminvarselet kom i posten for ei stund sidan. No skal eg vedgå at eg ikkje kan hugse korleis det var denne gongen, men ved førre forfall for tre månader sidan inneheldt terminvarselet ei påminning om at eg kan få meg eFaktura. Ja, om eg ville velje eFaktura, så skulle eg sleppe varslingsgebyret på 35 kroner pr. kvartal, og eg kunne til og med vinne ein mini-PC.

Lånekassa har altså forfall kvar tredje månad, men løna mi kjem tolv gonger i året. Då er det sjølvsagt enklare å betale tredjedelen av terminbeløpet kvar månad enn å ta unna så og så mykje den eine og den andre månaden, for så å passe på at det dermed er nok på kontoen til å betale terminbeløpet når den tredje månaden kjem. Å betale kvar månad er enkelt nok, det er berre å bruke kontonummeret til Lånekassa og det konstante KID-nummeret. Oppskrifta står også på nettsidene til Lånekassa:

Slik betaler du hver måned
Del terminbeløpet i tre, og pass på at hele summen er betalt innen fristen.

Eksempel
Du kan for eksempel betale regningen for november med en tredjedel i september, en tredjedel i oktober og en tredjedel før betalingsfristen i november. Bruk alltid KID-nummer når du betaler. KID-nummeret er det samme hver gang.

Men så var det dette med eFaktura då. Akkurat mini-PC klarer eg meg utan. Det er sikkert Windows på han òg. No er det flere grunnar til at eg ikkje bruker eFaktura på desse terminbeløpa (lett å gløyme å godkjenne, og å betale inn ekstra vert ikkje så veldig mykje lettare), men i prinsippet byr det meg ikkje imot å få litt meir automatikk i trekket – dersom det framleis er mogeleg å betale kvar månad.

Og det er mogeleg. På den same nettsida fortel Lånekassa:

Velg eFaktura – spar penger
Velger du eFaktura slipper du varslingsgebyret på 35 kroner per forfall. Du kan bruke eFaktura selv om du betaler hver måned. Du kan endre beløpet og betalingsdato som står på eFakturaen du får i nettbanken din. Har du allerede betalt inn nok til å dekke terminbeløpet, kan du slette eFakturaen.

Med andre ord: Med eFaktura kan eg framleis betale kvar månad som før ved hjelp av manuelt utfylte innbetalingar, men i tillegg må eg passe på å endre eller slette den eFakturaen som kjem like før terminforfall, og sjå til at det reduserte beløpet stemmer overeins med det eg har betalt dei to månadene før.

Då synest eg trass alt at det er greiare å få ein papirfaktura som ei påminning om kva terminbeløpet er for tida, utan å måtte slette eller justere noko attpå. På papirfakturaen står det også kor mykje restgjeld eg har og kva renta er, og så kan eg leggje inn nokre ekstra hundrelappar om eg vil, når eg fyrst er i gang.

Og gebyret på 35 kroner? På mine papirfakturaer står det ein fin sum på null kroner i gebyr. Eg er nemleg så heldig å liggje litt føre med innbetalingane, slik at terminbeløpet allereie er fullt innbetalt når papirfakturaen vert skriven ut ei tid før forfall. Då vert Lånekassa gebyrfri, sjølv om eg ikkje har eFaktura:

Dersom terminbeløpet er registrert når vi skriver ut varsel, vil vi ikke belaste deg dette gebyret, selv om du får terminvarselet i posten. Så lenge varselet (giroen) er til «frivillig» bruk, skal du ikke ha gebyr.

Read Full Post »

Førtiårskrisa

Då eg fylte førti, vart eg åtvara mot motorsyklar, raske bilar og andre pubertale uttrykk for det som heiter førtiårskrise.

Det har korkje vorte motorsykkel eller raske bilar i min andre pubertet. Pøh. Ikkje eingong i førtiårskrisa klarer eg å vere A4.

Eg fekk kviser.

Read Full Post »